1 Ekim 2008 tarihi sosyal güvenlik sistemi açısından önemli. Bu tarihten sonra kurumsal anlamda SGK bütün sigortalılara hizmet verir hale geldi. Kurumlar birleşti ama norm ve uygulamalar halen farklı. Hem geçmişten gelen farklı uygulamalar eski kanunlar dolayısıyla devam ediyor, hem de kurumsal birlik sağlanmasına rağmen uygulama ve norm birliği sağlanamadığı için halen 4/a’lı, 4/b’li ve 4/c’liler arasında bazı farklılıklar var. Dolayısıyla bütünleşmiş tek bir sosyal güvenlik sisteminden bahsetmemiz mümkün değil.

1 Ekim 2008’den önce sigortalı olmuş anne veya babası üzerinden maaş alanlar, bu tarihten önce sigortalı olanlar için emeklilik tarihi ve tabi olunan şartlar, bu tarihten önce bağlanan ölüm aylıklarının kesilmesi veya yeniden bağlanmasına ilişkin hükümler bu kişilerin tabi olduğu kanunlara göre işlemeye devam ediyor. Yani bu durumlarda 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na göre değil, kişinin o dönemdeki çalışmasına göre tabi olduğu Bağ-Kur, Emekli Sandığı veya SSK Kanunu’ndaki hükümlere göre işlem yapılıyor. Bu kanunlarda da geçmiş dönemde çeşitli değişiklikler yapıldığı için farklı dönemler için farklı uygulamalar söz konusu olabiliyor. İşte bu karmaşık yapı nedeniyle sigortalılar bazen mağdur olabiliyorlar.

Kocadan maaşı SSK, babadan Bağ-Kur Sosyal güvenlik kurumlarının birleştiğini ve işlemlerin tek bir kurum vasıtasıyla sürdüğünü ifade etmiştik. Fakat ne yazık ki, bu kurumların birbirlerinden haberleri olmayabiliyor. Bahsettiğimiz durum nedeniyle geliri brüt asgari ücretin üzerinde olan kişinin aslında hiçbir geliri olmayabilir.

Fakat hem SSK’lı kocasından dul aylığı, hem de Bağ - Kur’lu babasından yetim aylığı alarak borçlu duruma düşebilir. Eğer SSK’lı kocasından aldığı dul aylığı 1.134 TL’nin üzerindeyse Bağ-Kur’dan haksız yere yetim aylığı alıyor duruma düşecek ve bu nedenle yüklü bir borçla karşılaşabilecektir. Hâlbuki bu maaşların ikisini de bağlayan sonuçta SGK.

Fakat kurumlar arası işbirliği halen yeterli seviyede olmadığı için bağlanan maaşı en başta görerek, kişiye “hayır siz Bağ-Kur’dan maaş alamazsınız” denmedi, bir müddet sonra “size haksız aylık bağlamışız, aylıkları geri verin” dendi Dolayısıyla da vatandaş mağdur oldu.

2013 Haziran’dan sonra sorun çözüldü ama...

Bahsettiğimiz bu durum 2013’ün Haziran ayından itibaren çözüldü. Ancak daha önceki yıllarda bağlanılan aylıklar açısından sorun büyük. Bu kapsamda Bağ-Kur’dan aylık talep ederken beyan taahhüdü dolduran ve bütün gelirlerini doğru beyan edenler bu tip bir mağduriyetle karşılaşmıyor. Ancak bu beyanı doldururken SSK’dan aldığı dul aylığını veya diğer gelirlerini beyan etmeyen ve bu nedenle ilerleyen dönemde aylığı kesilenlar için borcun mutlaka ve yasal faiziyle ödenmesi gerekiyor. Aksi taktirde hacze kadar giden durumlar söz konusu oluyor.

Beyan taahhüdünü doğru dolduran fakat buna rağmen kurumun aylık bağladığı ve daha sonra bu durumu tespit ederek aylığını kestiği sigortalılar borçlarını faiz olmadan ödeyecekler. Yani Bağ-Kur bu durumda hatasını kabul ederek sigortalıya bağladığı aylıkları faizsiz olarak talep ediyor. Bu şekilde kendisine borç çıkartılanların tamamı isterlerse bu borçlarını 36 taksitte ödeyebilir.

Yetim aylığı gelire göre bağlanıyor

Anne/babası 1 Ekim 1972 ila 3 Ekim 2000 ve 8 Ağustos 2001 ila 2 Ağustos 2003 arasında vefat edenlerin hak sahiplerinin (eş ve çocukları), tüm gelirleri toplamı brüt asgari ücretin altındaysa Bağ-Kur’dan yetim aylığı alabilirler. Fakat diğer gelirleri toplamı asgari ücretin brüt tutarının üstünde ise Bağ-Kur’dan yetim aylığı alma imkânları yok. Bu durumda olanlar diğer gelirlerinin toplamı 2014’ün ikinci altı ayı itibarıyla 1.134 TL’nin üzerindeyse hak etmiş olmalarına rağmen yetim aylığı alamazlar. Fakat bu durumun tespitini sağlayan mekanizmanın eksik işlemesi nedeniyle sigortalılara önce aylıklar bağlandı, daha sonra haksız olarak bağlanan aylıkların geri alınması için sigortalılara bildirimlerde bulundu.

Geri ödemezseniz haciz kapıda

Gelir sınırına takıldığı için haksız şekilde yetim aylığı alanların eğer SGK’dan aldıkları ikinci bir aylık veya gelir varsa borçlarına karşılık olarak bu gelirin yüzde 25’ine kadar haciz uygulanıyor. Yani SGK başta tespit etmediği gelire, haksız ödemeyi tespit ederse haciz koyuyor. Dolayısıyla SGK bir şekilde vatandaştan haksız yaptığı ödemeyi tahsil ediyor. Bu nedenle belirttiğimiz tarihlerde anne veya babasını kaybeden ve yetim aylığı alan kişiler gayrimenkul, tapu kaydı, kira geliri bütün gelirleri toplamı 2014’ün ikinci altı ayında 1.134 TL’yi geçiyorsa dilekçe vererek maaşlarını kestirsinler. Aksi taktirde yüklü bir haksız maaş ödemesi ile karşılaşabilirler.

Ciddi oranda mağduriyet var

Geliri belirli bir sınırın üzerinde olanlara Bağ-Kur’un yetim aylığı bağlamaması hukuki mevzuat çerçevesinde anlaşılır bir durum. Asıl sorun, Bağ-Kur’un önce bu kişiye ‘size aylık bağlayamıyoruz’ demeden aylığı bağlayıp daha sonra ‘pardon yanlış olmuş, size yersiz ödeme yapmışız, aylıkları geri verin’ demesi. Bu şekilde haksız yere aylık alanlardan Bağ-Kur bağladığı aylıkları geri istiyor. Dolayısıyla ortaya ciddi mağduriyetler çıkıyor. Bazı vatandaşların 27 bin TL gibi haksız ödeme almak nedeniyle Bağ-Kur’a borcu birikmiş.