Şırnak’ın Cudi Dağı etekleri... Uçsuz bucaksız bir coğrafyanın içinde alternatif bulamayan yerel halk, ekmeğini kelimenin tam anlamıyla taştan çıkarıyor. Ruhsatsız işletilen ocaklarda günlüğü 50 TL’ye çalışan 3 binin üzerinde işçi, kömür madeninde ölüme meydan okuyor. Çocukların da ‘elini taşın altına koyduğu’ ocakta 16 yaşındaki Y. anlatıyor: ‘Ne bir karpuz tarlası ne de bir inşaat alanı var çalışacak. Tehlikeli olduğunu biliyorum ama 12 nüfuslu aileme katkı yapmazsam geçinemeyiz’

Şırnak’ın Cudi Dağı eteklerindeki Kaçak maden ocakları 2 Ağustos 2013’te devlet tarafından kapatılmasına, elektriği bile kesilmesine rağmen faaliyetlerine devam ediyor. Birçoğu ruhsatsız olan ocaklarda günlüğü 50 TL’ye çalışan 3 binin üzerindeki işçinin ne sosyal güvencesi ne de sağlıklı çalışma koşulları bulunuyor. Kuyu sistemiyle çalışan ve 80 cm çapındaki borulardan yerin 150-200 metre altına ince bir halatla sarkan işçiler adeta ölüme meydan okuyor. Hiçbir önlemin alınmadığı tamamen ilkel şartlarda çalışan yüzü kömür karası işçilerin hangisine sorsanız “Burada ölmezsek dışarıda açlıktan öleceğiz!” yanıtını veriyor.

Milliyet, Türkiye Kömür İşletmeleri Genel Müdürlüğü (TKİ) 1998’de özelleştirerek Şırnaklı işletmecilere devrettiği ve o tarihten bu yana resmi olmayan kayıtlara göre yaklaşık 200 işçinin öldüğü; Soma faciasından sonra da beş işçinin yaşamını yitirdiği kömür ocaklarına girdi. Soma faciasıyla yasa bürünen Türkiye henüz acısını unutmamışken Milliyet’in girdiği Cudi Dağı eteklerindeki maden ocaklarında çalışan işçilerin dramı ise yürek burkuyor.

GÜNLÜK 50 TL İÇİN

Günlük 50 TL kazanan işçiler ilk ölümcül tehlikeyi daha işe başlamadan yaşıyor. Madenciler, yaklaşık 80 cm çapındaki borulardan ince bir halata bağlanarak 150-200 metre aşağıya doğru sarkıp kömür kuyularına iniyor. Dar ve havasız olan borudan sağ salim inmeyi başaran işçiler içeride boğuk ve oksijensiz bir havayla karşılaşıyor.

Tamamen ilkel şartların hakim olduğu kuyularda can güvenliği adına tek bir önlem yok. Baretsiz, maskesiz çalışan işçilerin sarktıkları kuyuların ardından ulaştıkları galerilerin hiçbirinde tavan desteği bulunmuyor. Bu da her an göçük tehlikesini beraberinde getiriyor.

GECE ÇALIŞIYORLAR

Faaliyetleri yasaklanması ve Ramazan nedeniyle gündüzleri çalışmayan işçiler iftardan sonra 21.00 sıralarında maden sahasına hareket ediyor. İşçiler yanlarında getirdikleri kumanyalarını da bir çuvalla kuyudan sarkıtıp Sabah 06.00’ya kadar çalışıyor. Havalandırması olmayan ve sauna sıcaklığındaki ocaklarda işçiler umursamadan piknik tüpü kullanıp çay demleyerek sigara içiyor.

ÇOCUK İŞÇİLER VAR

Şırnak’taki maden ocaklarında yerüstü ve yeraltında çocuk işçiler de dikkat çekiyor. Burada kaç çocuk işçi bulunduğu konusunda net bir bilgi bulunmuyor. Çocuk işçiler ailelerine katkı için tehlikeyi göze aldıklarını, yerüstünde çalışanlardan bazıları günlük 5, yeraltında çalışanlar da 30 TL kazanabildiklerini belirtiyor.

16 YAŞINDA MADENDE!

Sayıları bilinmeyen çocuk işçilerden sadece biri olan 16 yaşındaki Y., çevredekilerin konuşmaması yönünde kaş göz işaretlerine kayıtsız kalamıyor ve soyadını bile vermiyor. Utana sıkıla konuşan Y., Milliyet’e şunları anlattı:

“8. sınıfı bitirdim. Öğretmen olmak istiyorum. Ama önce okulumu bitirmem gerekiyor. Yaz aylarında ocakta çalışarak aileme katkı sağlıyorum. Günde 30 TL civarında kazanıyorum. Ocaklarda çalışmaktan başka çaremiz yok. Ayakkabı boyasam günde bir çift ancak iş çıkar. Ne bir karpuz tarlası ne de inşaat alanı var çalışacak. Mecburen buraya geliyorum. Tehlikeli olduğunu biliyorum ama 12 nüfuslu aileme katkı yapmazsam geçinemeyiz.”

‘BUGÜN DE ÖLMEDİK’

Ocakta saatler 24.00’ü gösterdiğinde 15 dakika çay molası veriliyor. Ortaya açılan yırtık bir halının üzerine ayakkabılarını çıkararak bağdaş kuranların arasında kendine yer bulan Y., büyük bir demlikle gelen çayını ve tulumba tatlısını alıp bir kenara çekiliyor. Sahuru kuyuda yapan işçiler günün ilk ışıklarıyla aynı halatla borudan yukarı çıkarak yüzlerine yerleşen, “Bugün de ölmedik” tebessümüyle evlerinin yolunu tutuyor.

KAPISINDA ‘KAPATILMIŞTIR’ YAZIYOR

Halk arasında “Ahmak Tepesi” adı verilen Şırnak merkeze 10 km uzaklıktaki açık ve kapalı maden sahasında 62 kuyu ve 25 açık kömür işletmesi bulunuyor. Net olarak kaç işçinin çalıştığı bilinmeyen ocaklarda dönüşümlü olarak 3 binin üzerinde işçinin çalıştığı belirtiliyor.

ASLINDA KAPALI

Madenin girişindeki bir tabelada “Çevre mevzuatı iş sağlığı ve güvenliği mevzuatı ile madencilik mevzuatına uyulmadığından dolayı saha uygun hale getirilene kadar üretime kapatılmıştır” diye bir uyarı yazısı bulunuyor. Madenin yakınlarına kurulan çadırda bir araya gelerek örgütlenmeye çalışan ocak işletmecileri ve işçiler ise bu yazının ve uyarıların hiçbir işe yaramayacağını savunuyor.

‘AİLEMİZE BAKIYORUZ’

Yüzleri kömür karası insanların hangisine sorsanız aynı yanıtı veriyor; “Ağabey, yoksuluz, paramız pulumuz yok, yiyeceğimiz yok. Burada ölmezsek dışarıda açlıktan öleceğiz! Burada olduğumuz sürece dışarıdaki ailemizi de bakıyoruz. En azından onlar yaşıyor, onların tehlikesi yok.”

CEZALARA RAĞMEN ÜRETİM DEVAM ETTİ

Şırnak’taki tüm açık ve kuyu sistemiyle çalışan yeraltı ocak üretim sahalarının üretim faaliyetleri, 2 Ağustos 2013 yılında üç kişinin ölümü üzerine TKİ Genel Müdürlüğü teknik elemanlarınca yapılan incelemenin ardından can ve mal emniyeti bakımından tehlikeli durumlar karşısında gerekli güvenlik önlemleri ile eksiklikler tamamlanıncaya kadar durdurulmuştu. Alınan karara göre yeraltı ocaklar eksiklikleri tamamlayacak, açık ocaklarda da basamak oluşturma faaliyetleri dışında üretim yapamayacaktı. Ayrıca işyeri açma ve çalışma ruhsatı olmayan ocaklara ve sevkiyatlara izin verilmeyecekti.

Valiliğin işletmecilere yönelik uyarılarına ve karayollarında sevkiyata yönelik oluşturulan kontrol noktaları ve alınan önlemlere, idari para cezalarına ve savcılığa yaptığı suç duyurusuna rağmen kaçak üretim faaliyeti devam etti. Soma’dan sonra bölgedeki sahalarda 3 Haziran 2014’te bir işçi, 11 Haziran 20124’te üç işçi, 18 Haziran 2014’te de bir işçi göçük ve zehirlenme sonucu can verdi.

ELEKTRİKLERİ KESİLDİ

Bu ölümler üzerine Şırnak Valiliği ek önlemler aldı ve DEDAŞ tarafından bölgeye verilen elektrik kesildi. Vali Hasan İpek tüm yetkili ve görevlileri bu konuda duyarlı olmaya çağırarak önlem almalarını aksi takdirde yasal işlem başlatılacağını açıkladı.

VALİLİĞE YÜRÜDÜLER

Kapatılan ve elektrikleri kesilen maden ocaklarında çalışan işçi ve işçi yakınları da 21 Haziran’da valiliğe yürüdü. Ömer Kabak Meydanı’nda toplanan işçiler ve yakınları “Şırnak halkının tek geçim kaynağı olan kömür ocakları kapatılmasın”, “Ekmeğime dokunma” yazılı pankartlar açtı. İşçiler adına konuşan Fatih Onar, “Şırnak halkı yıllardır dayatılan politikalar nedeniyle çiftçilik, hayvancılık, tarım yapamıyor. Buradaki halk madende çalışmak zorunda bırakıldı. Bu ocaklar Şırnak halkının tek ekonomik faaliyeti. Bu özeliği biliniyorken iyileştirme, işci sağlığı ve güvenliği faaliyetleri uygulanacağı yerde, kömür ocaklarının kapatılması gündeme geliyor” diye konuştu.